PFAS

De Vlaamse Regering zal op advies van OVAM een zogenaamd sitebesluit nemen zoals dat als instrument reeds lang is voorzien in het Bodemdecreet. De vaststelling van een ruime site rond de 3M fabriek laat een specifieke aanpak toe waardoor grondverzet en saneringswerken door of voor rekening van 3M Belgium parallel kunnen verlopen. Dit geldt niet alleen voor de Oosterweelwerf maar voor alle bouwprojecten die met grondverzet gepaard gaan binnen de vastgestelde site. Het sitebesluit schept daarbij ook een kader dat ervoor zorgt dat grondverzet binnen projecten een eventuele latere bodemsanering niet verhindert.

De werken aan de Oosterweelverbinding duren nog een kleine tien jaar. In deze periode zal Lantis geconfronteerd worden met nieuwe kennis en evoluerende inzichten. Lantis engageert zich om zich telkens te aligneren aan wijzigende inzichten inzake het normeringskader en dit telkens voor de nog uit te voeren werken ongeacht of zij al vergund werden.

Lantis zal zich verder met de hele professionele saneringswereld in verbinding stellen en actief kennis delen en ophalen zodat succesvolle strategieën sneller tot actie kunnen leiden. Waar kennis ontbreekt, zal Lantis haar kennis delen. Zo vult Lantis de kennis van 3M inzake de zuivering van proceswater aan met ervaringen van Lantis inzake de verwijdering van PFAS uit het grondwater.

Lantis wil meewerken aan de ontwikkeling van nieuwe technieken en technologieën. Hiertoe werkt de bouwheer open en transparant samen met kennisinstellingen (VMM, Universiteit Antwerpen,…) en private instellingen (Inopsys, Hitech Roots,…). Men deelt beschikbare kennis, resultaten en terrein- en

labo-onderzoeken en stelt werven en terreinen ook open voor onderzoek en innovatie. Lantis wil dan ook zijn steentje bijdragen aan al deze ontwikkelingen en onderzoeken, en stelt de werf ter beschikking als proeftuin, in de hoop aldus een katalysator te zijn voor verdere ontwikkelingen.

Zowel voor de zuivering van grondwater als de grondreiniging neemt Lantis nu al actief deel aan verschillende proefprojecten. Naast de specifieke beoordeling van haalbaarheid en rendement worden de projecten steeds beoordeeld op hun totale ecologische impact.

Het grondverzet op de Oosterweelwerven wordt nauwgezet gemonitord. Het gaat om intense bewegingen in een verontreinigd gebied, vlakbij een woonkern en natuurgebied.

De bewegingen op de werf worden als volgt onderworpen aan controles:

1. De verantwoordelijken grondverzet bij de aannemer en de bouwheer voeren permanente controles uit.
2. Vervolgens voert de kwaliteitsdienst van de aannemer interne audits uit.
3. De werfwaarnemers en de veiligheidstoezichters van Lantis voeren dagelijks controles uit.
4. Ook het auditteam van Lantis onderwerpt alle rapporten regelmatig aan een uitvoerige controle.

Daarnaast keuren de bodembeheerorganisaties de technische verslagen en transporttoelatingen goed en voeren zij ook controles uit op de traceerbaarheid van de grondstromen. Tot slot voeren ook toezichthouders van OVAM en milieu-inspecties (Antwerpen, Zwijndrecht en Departement) regelmatig controles uit op de werf.

Controle van de omgang met het grondwater gebeurt door de milieu-inspectie diensten van de stad Antwerpen, de gemeente Zwijndrecht en door het departement Handhaving van de Vlaamse overheid.

Additioneel wordt er een comité van deskundigen samengesteld door de Vlaamse Overheid dat de technische verslagen en eventuele voorgestelde wijzigingen aan de werfaanpak aan een peer review onderwerpt alvorens Lantis ermee aan de slag gaat.

Bij alle grondwerken wordt de PFAS houdende grond enkel verplaatst binnen een zone met gelijkaardige kenmerken, waaronder onder andere de graad van PFAS-verontreiniging, wordt begrepen. Er wordt daarbij over gewaakt dat gronden steeds in de richting van de verontreinigingsbron worden verplaatst en dat de grondverzetswerken een toekomstige sanering van de werfzone niet in verhinderen.

Dit wordt geconcretiseerd in technische verslagen, grondverzetsplannen, grondverzetstoelatingen en zorgvuldig gemonitord met verschillende controlemechanismen (zie FAQ "Hoe weten we dat Lantis ook effectief doet wat het zegt?").

In woongebieden en gebieden met een recreatieve functie zal er steeds met zuivere teelaarde (volledige leeflaag, afhankelijk van gebruikstype en beplantingstype, maar steeds absoluut minimaal 30 cm) worden gewerkt zodat verdere blootstelling aan PFAS houdende grond voorkomen wordt.

Bermen die het resultaat zijn van een correcte toepassing van het huidige decretale en reglementaire grondverzetskader, zullen alsnog onderworpen worden aan een bodemsaneringsprocedure lastens de saneringsplichtige.

Uitgegraven gronden met een PFAS-concentratie hoger dan de site-specifieke hergebruikswaarde worden verwijderd. Onder ‘verwijdering’ wordt reiniging, dan wel het storten in een erkende stortplaats begrepen.

De reeds aangevoerde grond werd opnieuw afgegraven en naar een reinigingscentrum gebracht.

In de motivatie bij de vergunningsaanvraag voor onder meer bemaling voor de werken Scheldetunnel heeft Lantis inderdaad aangehaald dat de zuivering van de korte keten een hoge ecologische en economische kost heeft. Weliswaar wordt de PFAS uit het grondwater gehaald, maar de totale impact (verbruik actief kool, energieverbruik en CO-uitstoot, ….) wordt als negatief beschouwd. Ondanks dit gegeven (negatieve ecologische totaalimpact) is het vanuit wettelijk standpunt toch vereist om het grondwater van PFAS te reinigen en zal Lantis dit dan ook doen. Alle PFAS-houdend grondwater zal voor lozing in het oppervlaktewater dan ook gereinigd worden in speciaal hiervoor gebouwde zuiveringsinstallaties.

De grondwerken op de Oosterweelwerf zorgen niet voor hogere concentraties PFAS in bodem en grondwater. In bepaalde werfzones wordt vervuilde grond weggenomen, in andere komen er ophogingen met grond die altijd minder vervuild is dan de grond waar die komt op te liggen. VITO komt tot de conclusie dat de Oosterweelwerken de vervuiling dan ook niet verder verspreiden of erger maken, wel integendeel.

Uit metingen en wetenschappelijke modellering van de verschillende soorten grondverzet over hoe deze impact hebben op de evolutie van de concentraties PFAS in het grondwater, wordt duidelijk dat deze concentraties sterker en sneller zullen afnemen vergeleken met wanneer er op die plaatsen niets zou gebeuren. Bovendien zal Lantis de PFAS-gronden ook afdekken, waardoor de situatie nog sterk zal verbeteren. Dit afdekken, waardoor uitloging vermeden wordt, is niet meegenomen in de studie van VITO.

In het najaar van 2022 zijn we gestart met het vrijwillig afvoeren van de meest vervuilde PFAS-grondstocks van onze werven Scheldetunnel en Linkeroever/Zwijndrecht naar zogenaamde centra voor grondreiniging. De afvoer gebeurt per schip en per vrachtwagen. Daar wordt de grond gereinigd en wordt de PFAS uit de grond gehaald. Zo halen we al heel wat vervuiling uit de regio weg. Zowel de transporten per schip, als per vrachtwagen worden afgedekt.

De bodemverontreiniging is ontstaan op het terrein van 3M. Dat betekent dat ook de saneringsplicht bij 3M ligt. De verdere realisatie van de Oosterweelverbinding wordt afgestemd op het ruimer saneringstraject van dit bedrijf. Dit saneringstraject heeft als doel de blootstelling met PFAS vanuit de bodem en het grondwater te verminderen. De focus ligt in eerste instantie op de gezondheidsrisico’s voor de omgeving.

Nieuw is dit saneringstraject van 3M niet. De eerste stappen dateren al van 2009 en hadden – met de toenmalige inzichten – vooral betrekking op het beheersen van de PFAS-verontreiniging in het grondwater zodat deze zich niet verder zou verspreiden naar de omgeving. Deze beheersmaatregelen zijn nog altijd van toepassing.

Sinds 2019 wordt met een verstrengd toetsingskader dit saneringstraject geactualiseerd, met als eerste stap de eerste fase van het beschrijvend bodemonderzoek. Hierbij worden in eerste instantie de gezondheidsrisico’s voor de omgeving in kaart gebracht. Dit beschrijvend bodemonderzoek werd door OVAM ontvangen op 10 februari 2022 en werd door OVAM conform verklaard op 7 april 2022.

De eerstvolgende stappen in dit saneringstraject krijgen concreet vorm: 3M engageert zich om de kernsanering op het eigen terrein te optimaliseren, het woon- en landbouwgebied rondom de bedrijfssite te saneren en daarnaast ook mee te werken aan de sanering van de Oosterweelgronden. Op deze manier wordt de verontreinigde grond van de Oosterweelwerken meegenomen in de sanering uit te voeren door 3M. Er wordt ook een plan van aanpak opgezet voor een sanering in een ruimere omgeving en op langere termijn.

Daarnaast wordt er onmiddellijk werk gemaakt van volgende acties, met een onmiddellijke impact op de omgeving. Ze zorgen voor een extra beperking van het risico op blootstelling:

• In afwachting van grondige volgende stappen rond sanering, wordt het bedrijfsterrein van 3M zo snel mogelijk afgedekt met grind zodat verspreiding van het stof door verwaaiing wordt tegengegaan.
• Er wordt meteen werk gemaakt om de continue grondwaterstroom van PFAS-houdend water naar de Palingbeek te onderbreken en op het terrein van 3M te houden.
• De sanering van de Palingbeek wordt volledig uitgevoerd, in synergie met de werken aan de Oosterweelverbinding.

Lantis werkte mee aan het inpassen van de grondverzetswerken in het saneringstraject om zo tot een geïntegreerde aanpak voor Zwijndrecht en omgeving te komen. Dit gebeurde onder coördinatie van Karl Vrancken en in samenwerking met onder andere OVAM, 3M, de gemeente Zwijndrecht en andere stakeholders. Lantis zal haar werkzaamheden verder monitoren en hierover regelmatig en transparant communiceren met omwonenden en de betrokken Vlaamse administraties.